Stanowisko Zgromadzenia Ogólnego Śląskiego Związku Gmin i Powiatów z dnia 3 lipca 2020 r .
w sprawie: sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego
Samorządy lokalne województwa śląskiego, zrzeszone w Śląskim Związku Gmin i Powiatów, wiązały spore nadzieje z kolejnymi wersjami tarczy antykryzysowej oczekując, iż rozwiązania, które ostatecznie się w niej znajdą będą odpowiadały na zgłaszane przez jednostki samorządu terytorialnego postulaty, a tym samym będą stanowiły dla nich realne wsparcie w nadchodzącym trudnym okresie zmagań z kryzysem gospodarczym w wielkiej skali.
Już na obecnym etapie realizacji budżetów, które były planowane w zupełnie innej sytuacji gospodarczej, udziały w PIT na bazie prognoz Ministerstwa Finansów z października 2019 r. (w oparciu o dane z 2018 roku), będą w bieżącym roku niekorzystnie skorygowane i to w znacznym stopniu. Należy pamiętać, że zmiany przepisów prawa, które obniżyły stawkę PIT z 18% na 17% i zwiększyły koszty uzyskania przychodów oraz wprowadziły 0% stawki PIT dla osób poniżej 26 roku życia mocno wpływają na zmniejszenie wielkości tych udziałów. Zatem wszystkie budżety samorządów w kraju na rok 2020 w oczywisty sposób są nieaktualne i radykalnie zawyżone po stronie tych dochodów, które stanowią bardzo znaczący udział w ich strukturze.
Na tę sytuację nałożą się jeszcze skutki nagłego kryzysu gospodarczego wywołanego światową pandemią koronawirusa. Walka z pandemią generuje ogromne wydatki, które nie były przewidziane w tych i tak już z trudem zbilansowanych budżetach. Pomimo tego większość samorządów podjęła natychmiastowe działania i uruchomiła środki, które wsparły instytucje państwowe w bezpośredniej walce z pandemią (w tym poprzez wsparcie szpitali oraz innych obszarów systemu ochrony zdrowia), jak i w celu ochrony przedsiębiorców przed spodziewanymi skutkami ekonomicznymi (poprzez pakiety wsparcia dla firm, w tym m.in. poprzez ulgi w czynszu najmu lokali gminnych czy ulgi podatkowe). Z drugiej strony samorządy lokalne wspierają mieszkańców, którzy – co jest uzasadnione – takiego wsparcia oczekują, poprzez decyzje o umorzeniu, rozłożeniu na raty lub odroczeniu terminu płatności zobowiązań podatkowych. Efektem takiego działania, koniecznego w aktualnej sytuacji, będzie niestety kolejne, istotne uszczuplenie wpływów w budżetach gmin i powiatów.
Skutkiem tych wszystkich negatywnych czynników, jak i innych nakładających się zresztą już od wielu lat, będzie niewątpliwie drastyczne pogorszenie kondycji budżetów samorządowych w 2020 roku i kolejnych latach oraz znaczące osłabienie tempa rozwoju lokalnego, a także wzrost stopy bezrobocia.
Bardzo dużym wzywaniem w takiej sytuacji dla Rządu RP, jak i dla samorządów, będzie pobudzenie sektora lokalnego poprzez wydatki inwestycyjne, przy jednoczesnym angażowaniu znacznych środków na bieżące funkcjonowanie, związane z koniecznością zapewnienia realizacji wszystkich podstawowych usług publicznych na dotychczasowym poziomie w trakcie pandemii, jak i po jej zakończeniu (szczególnie tych najbardziej kosztownych jak oświata, ochrona zdrowia, gospodarowanie odpadami komunalnymi, transport publiczny i wiele innych), czego słusznie oczekuje lokalna społeczność. Pobudzenie sektora lokalnego poprzez realizację inwestycji będzie wymagało jednak od samorządów bardzo dużych środków, w tym także na wkład własny do projektów w ramach przygotowanych już projektów z funduszy UE. Rola jednostek samorządu terytorialnego w kreowaniu wzrostu gospodarczego jest nie do przecenienia.
Dotychczasowe rozwiązania zaproponowane w tarczy antykryzysowej 4.0
nie przewidują rekompensaty utraconych dochodów i zwiększonych wydatków, co umożliwiłoby gminom i powiatom sprostanie nadchodzącym wyzwaniom. Część rozwiązań, przyjętych w tarczy antykryzysowej, choć słusznych doraźnie (rozluźnienie reguł fiskalnych dotyczących równowagi budżetowej i limitów zadłużenia), skutkują dalszym pogłębianiem zadłużenia sektora samorządowego i osłabieniem kondycji finansowej, a nie przewidują żadnych instrumentów, które zwiększą bazę dochodową (poza pozornym i krótkotrwałym zwiększeniem dochodów powiatów z tytułu gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa).
Zgromadzenie Ogólne Śląskiego Związku Gmin i Powiatów popiera dotychczasowe postulaty środowisk samorządowych w zakresie ochrony samorządowych finansów, ze szczególnym uwzględnieniem wprowadzenia do ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego nowej części (rekompensującej) subwencji ogólnej, która zrekompensowałaby ubytki w dochodach własnych, a także objęcie realną osłoną antykryzysową całego sektora samorządowego.
Reasumując należy stwierdzić, że skumulowany efekt pandemii oraz spadku dochodów jednostek samorządu terytorialnego, związanego w ostatnim czasie głównie ze zmianami w podatku dochodowym od osób fizycznych wprowadzonymi w 2019 roku, przy rosnących kosztach realizacji wielu usług publicznych, będzie dla wielu budżetów samorządowych niemożliwy do udźwignięcia. W związku z tym oczekujemy, że samorządy, tak jak i inne podmioty, zostaną objęte wsparciem adekwatnym do skali problemów i czekających je wyzwań.
Piotr Kuczera
Przewodniczący
Zgromadzenia Ogólnego
